به نقل از بهداشت نیوز باتغییر فصل، مقدار فعالیت کودکان تحول می‌کند. برای مثال در فصل تابستان ساعت بازی کودکان زیاد تر است اما در فصل مدارس فعالیت آنها کمتر می‌بشود. با افزایش فعالیت بدنی گمان کم شدن قند خون بالاتر می‌رود و با افت فعالیت بدنی گمان افزایش قند خون زیاد تر می‌بشود. در ساعت‌های ورزش مدرسه نیز باید به کم شدن قند خون دقت کرد و دفعات اندازه‌گیری قند را افزایش داد

اغاز سال تحصیلی برای دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها همیشه با هیجانات مثبت و منفی مختلفی از جمله حس شوق و ذوق، اضطراب و هراس جدایی از خانه و والدین همراه است. این حالت‌ها همه انها طبیعی می باشند و سپس از مدتی فروکش می‌کنند و متعادل خواهد شد اما گروهی از کودکان و نوجوانان علاوه بر احساسات مذکور باید هراس و اضطراب بیماری را هم با خود به مدرسه ببرند و با آن مقابله کنند. یکی از بیماری‌هایی که در سنین کودکی و سال‌های تحصیلی افزایش شیوع اشکار می‌کند، دیابت نوع ۱ است.

اگر کودکان مبتلا به این بیماری در مسیر درست هدایت نشوند و مورد حمایتوالدین و اولیای مدرسه قرار نگیرند به‌طور حتم در کنترل قند خون‌شان با مشکل روبه رو خواهد شد. هراس از افشای بیماری و امتناع از تزریق به موقع انسولین حتی می‌تواند کودک را در خطر بالا رفتن قند خون و اختلال هوشیاری قرار دهد.

این مساله نه‌تنها در مختصر‌زمان علتافت کیفیت زندگی کودک می‌بشود، بلکه در درازمدت نیز اهداف آموزشی و توانایی او را برای تحصیل تحت‌تاثییر قرار خواهد داد. برای آشنایی زیاد تر با مشکلات دانش‌آموزان دیابتی در اغاز سال تحصیلی و راهکارهای مربوط به آن «درمانگاه» این هفته را به او مباحثه با دکتر علی خانی، متخصص دیابت و رئیس انجمن دیابت پرند، تعلق داده‌ایم.

لطفا در رابطه بیماری دیابت و انواع آن به‌طور مختصر توضیح دهید.

دیابت بیماری پیشرونده‌ای است که علتاختلال در سوخت و ساز قند خون می‌بشود. امروزه بالغ بر ۴۰۰ میلیون نفر در جهان به بیماری دیابت مبتلا می باشند. در این بیماری، بدن قادر نیست قند حاضر در خون را به خوبی جذب سلول‌ها کند. در واقع، دیابت به ۲ علت می‌تواند تشکیل بشود؛ در دیابت نوع ۱، سلول‌های بتای لوزالمعده قادر نیستند به قدر کافی انسولین ترشح کنند.

در دیابت نوع ۲ انسولین به مقدار کافی از لوزالمعده ترشح می‌بشود اما در سطح سلول به مصرف نمی‌رسد که به این حالت «مقاومت به انسولین» می‌گویند. دیابت نوع ۱ زیاد تر در کودکان و افراد بالغ زیر ۳۰ سال دیده می‌بشود اما دیابت نوع ۲ زیاد تر افراد چاق و بزرگسال را دچار می‌کند و ۹۰ تا ۹۵ درصد از آمار افراد دیابتی را به خود تعلق داده است.

تحول فصل از تابستان به پاییز چه اثری در دیابت و کنترل آن دارد؟

دیابت بیماری همه‌گیری است که می‌تواند با معضلات اجتماعی، جسمی‌ و اقتصادی همراه باشد. تحول فصل احتمالا بر ساختار دیابت تاثییر چندانی نداشته باشد اما از آنجایی که شیوه زندگی افراد در هر فصل متفاوت است، ورود به فصل تازه می‌تواند کنترل قند خون را با مشکل روبه رو کند.

برای مثال کودکان مبتلا به دیابت در فصل تابستان زیاد تر سراغ خوراکی‌هایی همانند بستنی، میوه‌های تابستانی و قندهای زودجذب می‌روال. به این علت اگر بخواهند به اندازه فصل‌های سرما انسولین تزریق کنند، قند خونشان بالا می‌ماند. به عبارتی، کودکان امکان پذیر در فصل تابستان نیاز به انسولین بیشتری داشته باشند. در فصل سرما و اغاز سال تحصیلی نیز تغذیه کودکان و ساعت دسترسی آنها به مواد غذایی تحول می‌کند.

به این علت اگر بخواهند در فصل پاییز و زمستان همان مقدار انسولین تابستان را تزریق کنند احتمالا در کنترل قند خون دچار مشکل شوند. به‌طور کلی، انسولین‌های دریافتی باید مشابه با مقدار غذای مصرفی باشد. کودکان باید با شمارش کربوهیدرات آشنا باشند تا بتوانند به قدر کافی غذا بخورند و مشابه با آن انسولین تزریق کنند.

تحول ساعت خواب و بیداری در سال تحصیلی هم می‌تواند قند خون را دچار نوسان کند؟

در تابستان بچه‌ها زیاد تر صبح‌ها دیر از خواب بیدار خواهد شد. به این علت نوسانات قند خونشان با فصل مدرسه متفاوت است. دیر بیدار شدن از خواب علتمی‌بشود کودک انسولین خود را دیرتر تزریق کند و قند خونش بالا برود.

در این شرایط به انسولین بیشتری نیاز اشکار می‌کند اما در فصل پاییز از آنجایی که کودکان سریع از خواب بیدار خواهد شد، امکان پذیر به قدر کافی انسولین پایه در بدن داشته باشند. در نتیجه، اگر قند خون خود را اندازه‌گیری نکنند و همان مقدار انسولین تابستان را تزریق کنند، گمان دارد در مدرسه دچار کم شدن قند خون شوند.

آیا در سال تحصیلی باید تعداد دفعات اندازه‌گیری قند خون را افزایش داد؟

دفعات اندازه‌گیری قند خون به تعداد دفعات تزریق انسولین وابسته است. برای مثال اگر فرد ۴ بار در روز انسولین تزریق می‌کند، باید ۴ بار نیز قند خون خود را اندازه بگیرد. تعداد دفعات اندازه‌گیری قند در فصل تابستان احتمالا کمتر از فصل پاییز باشد چون بچه‌ها ساعت‌های خواب طویل‌تری دارند.

تغذیه دانش‌آموزان مبتلا به دیابت در مدرسه چه تفاوتی با دیگر دانش‌آموزان دارد؟

تغذیه مدرسه برای دانش‌آموزان مبتلا به دیابت باید شامل ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌ها باشد. به‌طور کلی، افراد مبتلا باید روزانه بین ۶ تا ۱۱ واحد کربوهیدرات مصرف کنند و هر ۲ تا ۳ ساعت یکبار بین‌وعده داشته باشند. برای انتخاب مواد غذایی مناسب مدرسه کودک بهتر است با کارشناس تغذیه مشورت کنید.

میوه‌ها و ساندویچ‌های نان و پنیر و گردو یا مرغ می‌توانند انتخاب مناسبی برای این کودکان باشند. این چنین پیشنهاد می‌بشود بچه‌های دیابتی تا جایی که امکان دارد به بوفه مدرسه مراجعه نکنند و از مواد غذایی با نمایه گلایسمی‌ پایین منفعت گیری کنند؛ یعنی خوراکی‌هایی که قندشان را دیرتر در بدن آزاد می‌کنند.

پدر و مادر کودک مبتلا به دیابت در زمان ثبت‌نام مدرسه باید به چه نکاتی دقت کنند؟

در زمان ثبت‌نام در مدرسه الزامی است که پدر و مادر در رابطه بیماری فرزند خود و انسولین مصرفی او با معلم مدرسه، مسوول بهداشت، معلم ورزش و دیگر مسوولان مدرسه سخن بگویید کنند.

این چنین باید یقین شوند افراد آشنا به علائم کم شدن قند خون و راه‌های درمان آن در مدرسه وجود دارند. علاوه بر این، معلم‌ها باید در نظر داشته باشند که این کودکان به‌خصوص در سنین پایین امکان پذیر دفعات ادرارشان زیاد تر باشد یا نیاز به مصرف بین‌وعده سر کلاس داشته باشند.

فعالیت‌های ورزشی در مدرسه چه اثری بر قند خون این دانش‌آموزان می‌گذارد؟

با تحول فصل، مقدار فعالیت کودکان تحول می‌کند. برای مثال در فصل تابستان ساعت بازی کودکان زیاد تر است اما در فصل مدارس فعالیت آنها کمتر می‌بشود. با افزایش فعالیت بدنی گمان کم شدن قند خون بالاتر می‌رود و با افت فعالیت بدنی گمان افزایش قند خون زیاد تر می‌بشود. در ساعت‌های ورزش مدرسه نیز باید به کم شدن قند خون دقت کرد و دفعات اندازه‌گیری قند را افزایش داد. در شرایطی که فعالیت بدنی بالا می‌رود فرد باید مقدار انسولین مصرفی‌اش را افت دهد یا تغذیه و بین‌قولهایش را زیاد تر کند. این چنین باید به مقدار کافی آب بنوشد تا دچار کم‌آبی نشود.

استرس و اضطراب جدایی از خانه و افسردگی‌های فصلی هم کنترل این بیماری را دچار اختلال می‌کنند؟

همه هیجانات از جمله استرس‌ها، اضطراب‌ها و افسردگی‌ها می‌توانند بر کنترل دیابت تاثییر سوء بگذارند و علتبالا رفتن قند خون شوند. به همین علت در اغاز سال تحصیلی و این چنین دوران امتحانات باید در کنترل قند این دانش‌آموزان دقت بیشتری داشت. حتی بعضی اوقات اوقات این دانش‌آموزان از تزریق انسولین در روبه رو دوستان خود خجالت می‌کشند یا به‌علت هراس از تزریق به تنهایی در مدرسه آن را عقب می‌اندازند یا از مصرف انسولین خودداری می‌کنند.

به این علت باید خودمراقبتی را به آنها آموزش داد و مطمعن به‌نفسشان را بالا برد تا بیماری خود را از دوستان و معلم‌های خود نهان نکنند. شیوع افسردگی فصلی نیز در پاییز و زمستان نسبت به بهار و تابستان زیاد تر است.

به این علت این افراد حتما باید با ابراز علائم افسردگی از متخصصان و روان‌شناسان مشاوره دریافت کنند تا در کنترل قند خون دچار مشکل نشوند. علاوه بر موارد ذکرشده، سرماخوردگی‌ها، عفونت‌های فصلی و هر نوع التهابی می‌تواند علتافزایش قند خون بشود.

زمان ابراز این بیماری‌ها باید تعداد دفعات اندازه‌گیری قند خون را افزایش داد.

چرا برخی از افراد مبتلا به دیابت در هوای سرد قند خون بالاتری دارند؟

اگر موضع تزریق انسولین روی پوست گرم باشد، شدت جذب انسولین بالا می‌رود اما اگر ناحیه تزریق سرد باشد، جذب انسولین کند می‌بشود. این نوشته خود می‌تواند قند خون را به‌طور مقطعی افزایش دهد. به این علت در فصل سرما بهتر است قبل از تزریق انسولین، محل مورد نظر را گرم نگه داشت. برخی افراد هم امکان پذیر در فصل‌های سرد به ۱ تا ۲ واحد انسولین بیشتری نیاز اشکار کنند.

در زمان اندازه‌گیری قند خون نیز اگر انگشت سرد باشد خون به قدر کافی خارج نمی‌بشود. به این علت افراد مبتلا برای اندازه‌گیری دقیق‌تر قند خونشان باید ابتدا دست‌هایشان را با آب ولرم بشویند و انگشت مورد نظر را گرم نگه دارند و سپس از دستگاه گلوکومتر منفعت گیری کنند.

مراقبت از پا در فصل سرما چه تفاوتی با فصل گرما دارد؟

در فصل گرما تعریق پا افزایش اشکار می‌کند اما در فصل سرما پاها طبق معمول دچار خشکی خواهد شد چون گردش خون در پا مقداری افت می‌یابد. به همین علت افراد مبتلا به دیابت به‌خصوص دیابتی‌های نوع ۲ باید در فصل‌های سرد به طور روزانه پاهای خود را بشویند و آنها را چرب نگه دارند. این چنین باید از جوراب‌های نخی یا پشمی منفعت گیری کنند و ورزش‌های مخصوص برای گرم کردن پا را مرتب انجام بدهند.

در فصل‌های سرد چطور باید از انسولین نگهداری کرد؟

انسولین‌ها امروزه زیاد تر به طور قلم می باشند. این انسولین‌ها را می‌توان در دمای بین ۸ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد نگهداری کرد. به این علت همانند قدیم نیازی نیست انسولین را کنار یخ نگه داشت. انسولین‌های اضافه داخل یخچال را هم نباید در دمای پایین‌تر از ۸ درجه سانتی‌گراد نگهداری کرد چون امکان پذیر دچار یخ‌زدگی شوند.

از آنجایی که گمان ابتلا به دیابت نوع ۱ در فصل‌های سرد بالاتر می‌رود، لطفا در رابطه علائم ابراز این بیماری نیز توضیح دهید.

مقدار ابراز دیابت نوع ۱ در فصل سرما زیاد تر از فصل گرماست؛ زیاد تر به این علت که در فصل سرما عفونت‌های ویروسی و تنفسی و این چنین آلودگی هوا زیاد تر است. علاوه بر این، شیوع دیابت نوع ۱ در سنین ۴ تا ۷ سالگی و زمان بلوغ یعنی بین ۱۴ تا ۱۶ سالگی زیاد تر است. این نوع دیابت طبق معمول پر سر و صداست؛ یعنی علائم مشخصی دارد.

کودکان مبتلا به این بیماری طبق معمول دچار پرنوشی، پرادراری و افت وزن بی‌علت خواهد شد؛ یعنی باوجود پرخوری، وزنشان پایین می‌آید. این چنین این کودکان امکان پذیر دچار عفونت‌های مکرر تنفسی، تناسلی و قارچی شوند. برخی از آنها نیز دچار بوی بد دهان (بوی میوه گندیده) خواهد شد. در صورت تشخیص ندادن دیابت امکان پذیر کودک علائمی همانند تهوع، استفراغ، تاری دید، گیجی و منگی و اختلال هوشیاری نیز اشکار کند.

منبع: ایسنا