کد خبر: ۲۷۸۰۶۷

تاریخ انتشار کردن: دوشنبه ۱۵ بهمن ۱۴۰۳ – ۲۰:۱۰

به نقل از بهداشت نیوز امروز پنجم شعبان المعظم سالروز میلاد امام علی بن الحسین علیه السلام است. مفهوم سبک زندگی از جمله مفاهیم علوم اجتماعی است که اخیراً زیاد مورد دقت قرار گرفته است. هزاران سال است که انسان‌ها کوشیده‌اند روش زندگی خود را بشناسند و مدیریت کنند و حتی دولت‌ها تلاش می‌کنند بر روی روش زندگی مردمان خود تأثیر بگذارند. اما تعریف سبک زندگی و مفهوم سازی در رابطه آن، نسبتاً تازه است. روش زندگی از آن جهت اهمیت می‌یابد که می‌تواند به طور مستقیم بر سلامت فرد و جامعه تأثیر بگذارد. از این جهت یکی از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامی نیز به سبک زندگی برمی‌گردد.

اگر از منظر معنویت نگاه بشود مقصد انسان رستگاری و نجاح است و رستگاری جز با اصلاح سبک زندگی میسر نخواهد می بود. حتی اگر انسان به معنویت و رستگاری نیز اعتقادی نداشته باشد برای زندگی راحت و برخوردار از امنیت روانی و اخلاقی باز هم پرداختن به سبک زندگی مهم است. سبک زندگی یعنی انتخاب روش و شیوه صحیح برای زندگی که ضمن فراهم خواسته‌های معنوی و مادی انسان، در نهایت عرصه‌های رضایت و خشنودی خداوند متعال را نیز فراهم آورد؛ و این مهم جز با انتخاب الگویی جامع و حامل فضائل و قیمت‌ها در زندگی تحقق نخواهد پذیرفت. این الگوی متعالی در تاریخ پر شکوه اسلام حاضر است، الگویی که به راستی راهبر و راهگشا بوده و مدام انسان را به سوی معیارها و ساختارهای وجودی خویش فرا می‌خواند.

یک مسلمان و یک فرد ایمانی باید ملاک و معیار را در بین متون و آموزه‌های دینی خود جست و جو کند. قرآن به صراحتِ همه می‌فرماید: «مقصد از خلقت و آفرینش جن و انس، بندگی است» پیامی که از این آیه دریافت می‌بشود این است که هر چه انسان زیاد تر خود را در مسیر بندگی قرار دهد، به مقصد خلقت نزدیک‌تر شده است. لذا باید سبکی از زندگی را انتخاب کند، که بندگی خدا در آن برتری داشته باشد. و این چنین سبکی را فقط و فقط در زندگی ائمه اطهار می‌توان یافت که الگو و تجسم بندگی در آن امام سجاد علیه السلام است. از این رو و برای آشنایی با سبک زندگی‌ای که امام سجاد (ع) در بیانات، دعاها و کارکرد خود به گفتن نقشه راهی پیش روی بشریت قرار دادند با حجت الاسلام و المسلمین سید محمد باقر علم الهدی، استاد حوزه علمیه به گفتگو پرداختیم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید:

حجت الاسلام و المسلمین علم الهدی اظهار داشت: امام و حجت خدا برترین و بهترین راهنما و چراغ راه هدایت انسان‌ها برای رسیدن به زندگی مطلوب است، زندگی مساعد که خواسته و تمنای همه بشریت در سراسر عالم است.

وی با گفتن این که امام سجاد (ع) در شرایط خاصی زندگی می‌کرد، ابراز کرد: شرایط سیاسی عصر امام سجاد (ع) ایجاب نمی‌کرد که ایشان به طور مستقیم در مدیریت، هدایت و پرورش جامعه ورود اشکار کند. در این چنین شرایطی امام تنها می‌توانست مفاهیم ارزشی و رفتارهای فضیلت‌مدارانه را در قالب دعا، عملکردها و سبک زندگی خود به مردم آموزش دهد. بعد از شهادت پدر بزرگوارشان حضرت سیدالشهدا (ع) جو خفقان‌زده و سختی در جامعه حاکم شده می بود، امام سجاد (ع) در این شرایط سخت می‌بایست حماسه عاشورا را به بهترین شکل به گوش غفلت‌زدگان رساند. از این جهت ایشان در عمر شریف‌شان در دو جبهه متفاوت با دشمن مبارزه کردند. جبهه اول نشان دادن مظلومیت سیدالشهدا و معارفه خط سرخ شهادت برای همیشه تاریخ می بود که امام با ابزارها و منفعت‌برداری‌های سیاسی گوناگون از شرایط و زمان‌هایی که تاریخ در اختیارشان قرار می‌داد به این مهم رسیدند. و جبهه دوم قسمت هدایت و پرورش فکری و رفتاری مردم می بود. امام سجاد (ع) در راستای پرداختن به این قسمت دو رابطه منطقی را در دعاهای خود معارفه کردند.

استاد حوزه علمیه یادآور شد: بر پایه آموزه‌های امام سجاد (ع)، انسان نیازمند به دو رابطه ملکوتی است؛ اولین ربط، ربط ملکوتی انسان با خدا است، این ربط برنامه و نقشه راه انسان برای آینده را معین و تنظیم می‌کند و انسان‌ها از رهگذر این ربط است که می‌توانند برنامه‌ریزی صحیحی برای آینده زندگی خود داشته باشند. دومین ربط ملکوتی که بخشی از نیازهای انسان‌ها را فراهم می‌کند، ربط مردم با مردم است. این قسمت از ربط با گفتن سبک زندگی نیز شناخته می‌بشود. ربط مردم با مردم یا همان سبک زندگی صحیح در دعاهای امام سجاد (ع) به دو تکه شخصی و اجتماعی تقسیم می‌بشود. ارتباطات شخصی انسان مربوط به خود او است و این که چطور رذائل اخلاقی همانند بخل، حسادت، کبر، کینه، عجب و همانند آن را در وجود خود سرکوب کند و در روبه رو چطور کرامت، احسان، ایثارگری و محاسن اخلاقی را جانشین آنها کند. قسمت دوم ارتباطات انسانی که به ربط انسان با دیگر انسان‌ها برمی‌گردد و در حقیقت ارتباطات اجتماعی انسان را تنظیم و تصحیح می‌کند.

او گفت: دینی که نتواند ارتباطات اجتماعی مردم را سامان دهد، از رساندن انسان‌ها به اهداف بلند نیز ناتوان است. از این جهت امام سجاد (ع) نیز به گفتن معمار تنظیم روابط مردم با یکدیگر، ابعاد رفتاری گوناگون را در دعاها و بیانات خود گوشزد و رفتارهای فضیلت‌مدار را برای مردم نقل می‌کنند. امام سجاد (ع) در بیانی می‌فرمایند: «ای انسان‌ها حواستان هست که شما بی نتیجه خلق نشدید، زندگی این دنیا برای شما پلی است برای رسیدن به زندگی جاودانه و ماندگاری همیشگی».

حجت الاسلام و المسلمین علم الهدی نقل کرد: امام سجاد (ع) در قدم اول دنیا را آنچنان که هست و حقیقت دارد به مردم معارفه می‌کند. به مردم گوشزد می‌کند که این دنیا می‌تواند پلی برای رسیدن به اسایش ابدی و بهشت برین باشد و در تاثییر غفلت می‌تواند چراگاه و مرتعی برای شیطان باشد. از این رو در دعاهای امام سجاد (ع) آمده است که می‌فرمایند: «عمرنی ما کان عمری بذله فی طاعتک، فذا کان عمری مرتعا للشیطان فاقبضنی الیک قبل ان یسبق مقتک الی او یستحکم غضبک علی»؛ خدایا مرا تا هنگامی زنده بدار که عمرم در طاعت تو به کار رود و چون بخواهد عمرم چراگاه شیطان بشود، جانم را بستان قبل از آنکه دشمنیت به من رو کند یا خشمت بر من مستحکم بشود. این دعای امام سجاد (ع) در حقیقت معارفه دنیاست. این که دنیا دو رو دارد، هم می‌تواند در مسیر عبودیت، اطاعت و بندگی خدا هزینه بشود هم می‌تواند در راستای منویات شیطان سپری بشود. به این علت قدم اول از سبک زندگی این است که انسان بنگرد در کجای این معادله قرار گرفته است و عمرش را در چه مسیری سپری می‌کند.

شرایط سیاسی عصر امام سجاد (ع) ایجاب نمی‌کرد که ایشان به طور مستقیم در مدیریت، هدایت و پرورش جامعه ورود اشکار کند. در این چنین شرایطی امام تنها می‌توانست مفاهیم ارزشی و رفتارهای فضیلت‌مدارانه را در قالب دعا، عملکردها و سبک زندگی خود به مردم آموزش دهد

استاد حوزه علمیه عبادت و بندگی را شاه کلید سبک زندگی معارفه کرد و او گفت: امام سجاد (ع) شاه کلیدهایی را در این خصوص به انسان‌ها اراعه می‌کند، یکی از این شاه کلیدها او گفت و گو عبادت و بندگی است. امام (ع) با کارکرد خود نشان دادند که انسان تا چه حد و مرزی می‌تواند بندگی کند. از ممتازترین و بارزترین ویژگی‌های امام سجاد (ع) همین ویژگی عبودیت و بندگی آن حضرت به درگاه خداوند متعال است. هنگامی امام سجاد (ع) در پیشگاه الهی به نماز می‌ایستاد، آنقدر خشیت خداوند در قلب ایشان تأثیر می‌گذاشت که اعضای بدن حضرت به لرزه درمی‌آمد. در روایتی نقل شده است: کان علی بن الحسین اذا فرغ من وضوء الصلاه و صار بین وضوئه و صلاته اخذته رعده نفضه فقیل فی ذلک فقال ویحکم اتدرون الی من اقوم و من ارید اناجی؛ مدام بعد از وضو گرفتن و قبل از اقامه نماز علی بن حسین (ع) را لرزه‌ای فرا می‌گرفت، از ایشان درمورد این حالت سوال شد امام (ع) فرمودند وای بر شما آیا می‌دانید که به درگاه چه فردی می‌ایستم و با چه فردی می‌خواهم مناجات کنم؟ عبودیت و بندگی امام سجاد (ع) از با اهمیت ترین ویژگی‌هایی است که بیانگر رابطه امام با خدا و درسی برای مردم است. این که هر انسانی باید به قدر توان خود تلاش در تشکیل و نگه داری این ربط داشته باشد.

او گفت: از دیگر شاخصه‌های مهم و سبک زندگی امام سجاد (ع) معارفه و اراعه الگوی عملی در حیطه عمل به مکارم اخلاق و رفتارهای فضیلت‌مدارانه است. آن حضرت در گذشت، مبارزه با کینه، ستیز با ظلم و ظالم، بخشش، رحمت و امدادرسانی به مستمندان سرآمد، پیشتاز و الگوی همه انسان‌ها است و همه این مسائل را در قالب دعا برای مردم معارفه و تبیین می‌کند. این که انسان به این باور برسد که تنها او بنده خدا نیست و خداوند متعال بندگان فرد دیگر غیر از او نیز داد و انسان مؤمن باید خدمتگزار بندگان خدا باشد. امام سجاد (ع) مدام به این مهم دقت دادند و خواست کردند که هر کس دست افتاده‌ای را بگیرد پروردگار عالم در روز قیامت دست او را می‌گیرد.

رأفت نسبت به مستمندان شیوه زندگی امام سجاد (ع) می بود

حجت الاسلام و المسلمین علم الهدی با گفتن این که رأفت نسبت به مستمندان شیوه زندگی امام سجاد (ع) می بود، گفت: امام سجاد (ع) خود اولین کسی بودند که به این فضیلت اخلاقی عمل می‌کردند. ابوحمزه ثمالی از شاگردان خاص امام سجاد (ع) در احوالات حضرت نقل می‌کند که امام در تاریکی شب نان و خرما و مایحتاجی که در اختیار داشت را درون کیسه‌ای می‌گذاشتند، بر دوش گذاشته و به طور ناشناس در خرابه‌های مدینه بین افرادی که شناسایی کرده بودند تقسیم می‌کردند. ابوحمزه می‌گوید به امام عرض کردم آقا سنی از شما قبل و این کار برای شما سخت است امام فرمودند: «اکثر من صدقه السر فانها تطفی عضب الرب جل جلاله»، صدقه پنهانی زیاد بده چون که صدقه پنهانی خشم خداوند جل جلاله را فرو می‌نشاند. روایت فرد دیگر نیز از رفتارهای امام سجاد (ع) گزارش شده است که هنگامی امام به شهادت رسیدند کم کم برخی از فقرای شهر به جستوجو آن آقایی می‌گشتند که هر شب به آنها سر می‌زد و سفره‌شان را رنگین می‌کرد و بعد از مدتی دانستند که آن آقای مهربان وجود مقدس امام سجاد (ع) بوده است. به این علت بخشش و رأفت نسبت به مستمندان نیز قسمت فرد دیگر از سبک زندگی اسلامی است که امام سجاد (ع) در عمل و گفتار به آن دقت داده و خود اولین عمل کننده به آن بودند.

استاد حوزه علمیه صبر و شکیبایی را یکی از ارکان مهم سبک زندگی در سیره عملی امام سجاد (ع) دانست و او گفت: مسئله فرد دیگر که در دعاهای امام سجاد (ع) زیاد به آن اصرار شده و یکی از ارکان مهم در سبک زندگی اسلامی محسوب می‌بشود، او گفت و گو صبوری و بردباری است. امام (ع) اینگونه از خداوند خواست می‌کند: «خداوندا شکیبایی شاکرانت را از تو خواست می‌کنم». صبوری و شکیبایی بر دو نوع است؛ بعضی اوقات انسان در زندگی ناچار به شکیبایی است و نمی‌تواند صبر نکند همانند فردی که در ترافیک سنگین قرار گرفته و چاره‌ای جز صبر کردن ندارد. اما بعضی اوقات مواردی پیش می‌آید که انسان می‌تواند صبور و شکیبا نباشد و با جزع و فزع منفعتی را حتی به قیمت از دست رفتن آبروی فرد دیگر یا مصلحتی بزرگ‌تر برای خود کسب کند، در این چنین موقعیتی است که صبر و شکیبایی قیمت و اهمیت اشکار می‌کند.

او همین طور گفت: بی‌قراری و بی صبری انسان در برخی از اتفاقات علتبه هم خوردن آشیانه یا از هم پاشیدن یک زندگی می‌بشود، برای مثال زن و مرد اگر در زندگی شکیبایی و صبوری نکنند و اغاز تحمل خود را بالا نبرند کانون گرم خانواده را به خطر انداخته و آشیانه کودکان خود را نابود می‌کنند. در این اوقات است که صبر قیمت اشکار می‌کند و این همان معنی صبر شاکرین است که امام سجاد (ع) از خداوند متعال آن را خواست می‌کند. صبر شاکرین به معنی صبر آگاهانه است و صبر در موقعیتی که انسان می‌تواند صبور نباشد. قرآن کریم نیز به این نوشته اشاره می‌کند و می‌فرماید: «انما یوفی الصابرون اجرهم بغیر حساب»، یقیناً خداوند به صابران به حد کامل و بدون حساب پاداش خواهد داد.

او گفت: امام سجاد (ع) مردم را به اینگونه از صبر دعوت می‌کند، اگر صبری که برخواسته از عقلانیت است در وجود انسان‌ها تشکیل شده و جزئی از سبک زندگی آنها بشود این همه ناکامی در جامعه رخ نمی‌دهد، زد و خوردها، قتل و غارت‌ها، افترا‌ها و گسست‌های اجتماعی در جامعه در تاثییر بی صبری و کم تحملی است. به این علت صبوری و شکیبایی آگاهانه و شاکرانه از با اهمیت ترین و راهبردی‌ترین مسائل سبک زندگی است. امروز تعداد بسیاری از زندگی‌ها به علت بی صبری و بی قراری یکی از دو عضو مهم خانواده یعنی پدر و مادر به آتش کشیده می‌بشود و فرجام آن چیزی جز طلاق و جدایی و رهاشدگی فرزندان نمی‌بشود.

دعا؛ مبین روش سبک زندگی در کلام امام سجاد (ع)

حجت الاسلام و المسلمین علم الهدی با اشاره به مفهوم ایثارگری در دعاهای امام سجاد (ع)، اظهار داشت: از مباحث فرد دیگر که در نوشته سبک زندگی مورد دقت امام سجاد (ع) بوده و در دعاهای آن حضرت به کرار به آن خواست و اصرار شده است، او گفت و گو ایثارگری است. ایثارگری به این معنی است که انسان از آنچه متعلق به خودش است برای رفاه و آسایش بندگان خدا بگذرد. امام سجاد (ع) در این باره می‌فرمایند: «خدایا آنچنان سینه مرا فراخ بدار که از رفتارهای مردم غمگین و عصبانی نشوم، خدایا کاری کن خشمم را به راحتی فرو ببرم تا بتوانم بر خودم مسلط شوم» این صورت ایده‌آلی که امام در دعای زیبای خود به عکس می‌کشند همان معنی ایثارگری است. این که فردی حقی را داشته باشد و بتواند در موضع قوت و قوت حق خود را بستاند اما برای رضای خدا و برای این که به مردم اسایش بدهد از حق خود بگذرد. به همین جهت است که امام در گفتن فرد دیگر می‌فرمایند: «شجاع‌ترین مردم آن فردی است که بر هوای نفس خود غالب بشود».

استاد حوزه علمیه یادآور شد: این که ایثار به معنی گذشتن از حق شخصی برای اسایش دیگران است نباید این شائبه را در اذهان تشکیل کند که مردم باید به ظالم اجازه ظلم کردن بدهند. مسلم و آشکار است که حق گرفتنی است و مقابله با ظالم از اصول اسلام است، اما بعضی اوقات اوقات برخی حقوق می باشند که انسان می‌تواند از آن حقوق برای نگه داری قیمت بالاتری بگذرد. همانند شهدای والامقام که از حق حیات و زندگی خود برای نگه داری دین و اسایش مردم گذشتند. و یا جانبازان گرامی که حق داشتن بدن و جسمی سالم را برای اسایش جامعه از خود سلب کردند. مدافعان حرم، رزمندگان اسلام، جانبازان و شهدا انسان‌های ایثارگری می باشند که حق همراهی با خانواده، سلامتی و حیات خود را واگذار کردند تا جامعه در اسایش زندگی کند. به همین خاطر است که امام سجاد (ع) برای مرزنشینان آن انسان‌های ایثارگری که سینه خود را سپر بلای دشمن کردند، دعا می‌کند. مطلب دعای امام برای مرزنشینان در حقیقت اصرار و پیشنهاد به ایثارگری و از خودگذشتگی و تشکر از این صفات پسندیده است.

وی در آخر خاطرنشان کرد: از دیگر قسمت‌های سبک زندگی در ادعیه امام سجاد (ع) قضیه عفو و گذشت است. امام (ع) در دعای خود از خدا می‌خواهد که خداوندا آنچنان سعه صدری به من عنایت کن که بتوانم به راحتی دیگران را ببخشم و آنان را مشمول رأفت خود قرار بدهم و مصداق این آیه قرآن قرار بگیرم که می‌فرماید: «خذ العفو و امر بالعرف و اعرض عن الجاهلین»؛ طریقه عفو و بخشش در پیش گیر و امت را به نیکوکاری امر کن و از مردم جاهل روی بگردان. سفارشات و تأکیدات امام سجاد (ع) در دعاهای گوناگون در حقیقت گفتن و آموزش با اهمیت ترین قسمت‌های سبک زندگی صحیح و اسلامی و تصحیح کننده ارتباطات اجتماعی مردم با یکدیگر است.

منبع: مهر