آبیاری ناپایدار و خشکسالی از دهه ۱۹۶۰ تقریباً همه آب دریاچه آرال را از بین برده است و این نوشته تغییراتی را در لایه بالایی «گوشته» زمین، که زیر پوسته کره زمین قرار دارد، به وجود آورده است. این اتفاق به گمان زیادً یکی از عمیق‌ترین مثالهای ثبت‌شده از تأثیر فعالیت‌های انسانی بر تغییرات لایه‌های درونی زمین به حساب می اید.

به‌گزارش نیوساینتیست، «سیلوان باربوت»، پژوهشگر دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، می‌گوید: « این که بتوانیم بر [گوشته بالایی] تأثیر بگذاریم، واقعاً شگفت‌انگیز است.» او ادامه می‌دهد: «این قضیه نشان‌دهنده توانایی ما در تحول محیط زیست است.»

دریاچه آرال در آسیای مرکزی، روزگاری یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌ها در جهان می بود و نزدیک به ۷۰ هزار کیلومتر مربع را دربرمی‌گرفت. اما با اغاز برنامه‌های انتقال آب شوروی از دهه ۱۹۶۰ و وقوع خشکسالی‌های مکرر، این دریاچه کم کم خشک شد. تا سال ۲۰۱۸، تقریباً ۹۰ درصد از حجم آب آن افت یافت و نزدیک به هزار کیلومتر مکعب آب از دست رفت.

«وانگ تنگ»، پژوهشگر دانشگاه «پکینگ» در چین، بعد از مطالعه کتابی درمورد تبعات خشکیدگی آرال بر سطح زمین، به این دریاچه علاقه‌مند شد. او می‌گوید: «من فهمید شدم که این چنین تحول جرم عظیمی، می‌تواند عکس العمل‌هایی را در اعماق زمین به وجود آورد.»

او و همکارانش، از جمله باربوت، با منفعت‌گیری از اندازه‌گیری‌های ماهواره‌ای، تغییرات جزئی در ارتفاع سطح دریاچه‌ی خشک‌شده را بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ مورد بازدید قرار دادند. با این که قسمت عمده‌ای از آب دریاچه سال‌ها پیش ناپدید شده می بود، آن‌ها فهمید شدند که افزایش ارتفاع سطح زمین هم چنان ادامه دارد و به طور متوسط سالانه نزدیک به ۷ میلی‌متر افزایش می‌یابد.

پژوهشگران از مدلی برای بازدید لایه‌های زمین‌ساخت و گوشته زیر دریاچه آرال منفعت گیری کردند تا تغییرات عمق زمین را که به الگوی مشاهده‌شده در بالاآمدن سطح زمین منجر می‌بشود، مورد آزمایش قرار دهند. باربوت اشاره می‌کند: «ما دریافتیم که مشاهدات به وضوح با یک جواب عمیق به این تغییرات سازگار است.»

بر پایه مدل تیم پژوهشی، هنگامی وزن آب برداشته شد، ابتدا لایه‌های سطحی پوسته با تحول شکل عکس العمل دادند و اغاز به صاف‌شدن کردند. این اتفاق علتایجاد حرکت در اعماق حداکثر ۱۹۰ کیلومتری زیر سطح شد؛ جایی که سنگ‌های ویسکوز (نیمه‌جامد) در گوشته بالایی برای پر کردن فضای خالی به آرامی به سمت بالا حرکت کردند.

باربوت توضیح می‌دهد: «این برگشت لایه‌های سطحی پوسته به حالت صاف، فضایی خالی تشکیل می‌کند که سنگ‌ها تمایل دارند به آن داخل شوند.» این جواب تأخیری در ناحیه‌ای داغ و ضعیف از گوشته به نام «آستنوسفر، علت تداوم برآمدگی، حتی ده‌ها سال بعد از حذف آب دریاچه است.

«منوچهر شیرازی» از دانشگاه «ویرجینیا تک» می‌افزاید که دیگر تغییرات ناشی از انسان، نظیر پر کردن مخازن بزرگ یا پمپاژ آب‌های زیرزمینی، نیز به برگشت گوشته زمین منجر شده‌اند. اما وسعت دریای آرال مشخص می کند که اثرات تخلیه آن به گمان زیادً عمیق‌تر خواهد می بود.

بالاآمدن بستر دریاچه آرال علاوه بر نشان‌دادن ابعاد گسترده فعالیت‌های انسانی، فرصتی بی‌نظیر برای تخمین تفاوت‌های کوچک در گران‌روی گوشته، به اختصاصی در نواحی زیر قاره‌ها فراهم می‌آورد. بورگمن پافشاری می‌کند: «فهمیدن حرکت لایه‌ای که درست زیر قاره‌ها قرار دارد، برای افرادی که در پی فهمیدن زمین‌ساخت صفحات می باشند، واقعاً اهمیت دارد.»